*ACAB - ingilis dilində ALL COPs ARE BASTARDS (bütün polislər əclafdır) ifadəsi ilk dəfə İngiltərədə 1920-ci illərdə kriminal qruplar tərəfindən istifadə edilməyə başlayıb. Daha sonra isə avtonom, anti-avtoritar, anarxist və digər siyasi sub-kulturalar tərəfindən mənimsənilib. Hal-hazırda həm sol, həm də sağ siyasi qruplar tərəfindən geniş istifadə edilən ifadədir. Hazırkı yazıda metaforik mənada COP29 ilə ingilis dilindəki cop (polis) sözünün eyni səslənməsinə görə istifadə edilib.
COP29 qlobal təqvimdə təkcə iqlim sammiti kimi yada düşmür. Bu tədbir həm Əliyev kimi avtokratların korporativ fırıldaqçılarla birlikdə öz hökmranlıqlarını müəyyən edən avtoritarlığını və hasilat ticarətlərini qorumaqla yanaşı, həm də sanki iqlim dəyişikliyi və dayanıqlılıq gündəminin öndəgedənləri kimi özlərini maskalanmaq üçün bir səhnədir. Ona görə Əliyevin hərəkətləri COP çərçivəsinin özünün strukturuna olan daha böyük, sistemli problemin davamıdır. Yarandığı gündən bəri COP prosesində güclü dövlətlər və korporativ maraqlar üstünlük təşkil edir. Bu güclər iqlim gündəmini ardıcıl olaraq ələ keçirərək, onu mənfəət və siyasi maraqların iqlim böhranının həqiqi həlli yollarından daha üstün tutduğu yaşıllaşdırma** bazarına çeviriblər.
Qlobal Güc və Yaşıllaşdırma üçün Səhnə
1995-ci ildəki ilk COP-dan indiyədək illik iqlim sammitləri iqlim fəaliyyəti üzrə qlobal əməkdaşlıq mühüm bir tədbir kimi ortaya atılmışdır. Bununla belə, təxminən otuz il ərzində onlar iqlim böhranının əsas səbəblərini - müstəmləkəçilik, kapitalist istismarı və dövlət zorakılığını həll etməkdə çox az şey əldə etdilər. Əvəzində bu konfranslar güclü dövlətlər, transmilli korporasiyalar və maliyyə institutları tərəfindən ətraf mühitə nəzarət adı altında öz iqtisadi gündəmlərini önə çəkmək və inkişaf etdirmək üçün platforma kimi istifadə edilmişdir.
COP danışıqlarında davamlı "yaşıl inkişaf", "2050-ci ilə qədər xalis sıfır" və "bazar əsaslı həllər" ritorikaları üstünlük təşkil edir. Bu ritorikalar ən zəngin ölkələrin və korporasiyaların davamlılıq gündəliyinə sadiqliyinin göstərişi adı altında Qlobal Cənubdan resurslar çıxarmağa davam edib. Beləliklə də, mövcud status-kvonu saxlamaqlarına yaxşı pərdə çəkib. Karbon bazarları, karbon kompensasiyası və korporativ təbiətin mühafizəsi kimi mexanizmlər iqlim xaosuna səbəb olan dağıdıcı sistemlərə meydan oxumur. Bunun əvəzinə, bu mexanizmlər ətraf mühiti çirkləndirənlərə resurslar, torpaq və insanlar üzərində nəzarətlərini genişləndirərkən öz imiclərini "yaşıllaşdırmaq" üçün əlverişli bir yol təqdim edirlər.
COP-lar, ekosistemlərin məhv edilməsi, əməyin istismarı və yerli əhalinin hüquqlarının pozulmasının durmadan davam etdiyi bir vaxtda dünya liderlərinin və CEO-ların böyük vədlər verdiyi, parlaq təşəbbüslər nümayiş etdirdiyi və korporativ tərəfdaşlıq nümayiş etdirdiyi tamaşaya çevrilib. "Xalis sıfır" anlayışı korporasiyalara karbon kreditləri və şübhəli ofset sxemləri vasitəsilə məsuliyyətdən qurtulmağa imkan verən və davamlı çirklənməni əsaslandıran kooptasiya edilmiş anlayışdır. Reallıqda bu sözdə “həlllər” qlobal iqtisadi sistemin əsasını təşkil edən hasilat və mənfəətə əsaslanan maraqları ört-basdır edən pərdədən başqa bir şey deyil.
Yaşıllaşdırma xəta yox, əsas xüsusiyyət kimi
Yaşıllaşdırma COP çərçivəsinin təsadüfi yan məhsulu deyil, əsas xüsusiyyətdir. İldən-ilə, fosilləşmiş yanacaq lobbiçiləri, korporativ beyin mərkəzləri və əsas çirkləndirici şirkətlərin nümayəndələri COP-lara üz tutaraq, siyasət müzakirələrini formalaşdırır və sistem dəyişikliyi istiqamətində istənilən səyləri pozurlar. 2021-ci ildə, Qlazqoda keçirilən COP26-da, ölkələrdən gələn nümayəndələrdən daha çox qalıq yanacaq sənayesi nümayəndələri var idi. Bu, konfransın iqlim böhranına məsul olan sənayelər üçün necə oyun meydançasına çevrildiyini göstərir. Onlar bu tədbirə ətraf mühitlə bağlı istiqaməti müsbətə doğru dəyişmək üçün gəlmirlər. Təbii ki, öz müdafiə etdikləri bazar əsaslı və texnokratik həllərin onların maraqlarına xidmət etməyə davam etməsini təmin etmək üçün oradadırlar.
Bu geniş yayılmış yaşıllaşdırma siyasəti COP-da iştirak edən dövlətlərə, xüsusən də Azərbaycan kimi avtoritar rejimlərə şamil edilir. COP29-a ev sahibliyi etməklə, Əliyev təkcə iqtisadi mənfəət güdmür. O, özünü qlobal iqlim siyasətində əsas oyunçu kimi müəyyən edir və bu, həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq miqyasda gücünü genişləndirməyə xidmət edir. Əliyev üçün Azərbaycanı yaşıl enerji mərkəzi kimi təqdim etmək, bərpa olunan mənbələri təşviq etmək və qlobal enerji keçidini dəstəkləmək iddiası onun rejiminin davam edən repressiyalarından və ətraf mühitin dağıdılmasından diqqəti yayındırmaqla yanaşı, Qərb investisiyalarını təmin etmək üçün strategiyadır. COP29 ona Azərbaycanın təbii sərvətlərini, hakimiyyətini əvvəl də müəyyən etdiyi eyni ekstrativist şəkildə istismar etməyə davam etdirməyə və eyni zamanda öz imicini təmiz göstərməyə mükəmməl fürsət təqdim edir.
Avtoritarizm və Korporativ Güc Səhnəsi
COP-lar getdikcə qlobal iqlim gündəliyinin şərtlərini diktə etmək üçün avtokratların və korporasiyaların birləşdiyi platformaya çevrilir. İstər Əliyevin Azərbaycanı olsun, istərsə də digər diktaturalar olsun, zalım rejimlərin iştirakı yoldan azma deyil - bu, COP-ların insanlara və ya iqlimə deyil, gücə xidmət etməsinin simvoludur. Bu zirvə görüşləri rejimlərə öz əhalisi ilə vəhşicəsinə rəftar edərək, torpaqlarını talan edərkən özlərini mütərəqqi və ekoloji cəhətdən şüurlu göstərməyə imkan verir. Bu mənada COP prosesi qlobal güc balanssızlığına meydan oxumur; onları gücləndirir.
Bu konfranslarda “iqlim maliyyəsi”nə diqqət də dediklərimizin göstəricisidir. COP-da vəd edilmiş milyardlarla maliyyə vəsaiti çox vaxt iqlim təsirlərinin ən ağır yükünü daşıyan iqlim cəbhəsi bölgəsindəki icmalara deyil, çoxmillətli korporasiyalara və maliyyə institutlarına axır. İstər yaşıl istiqrazlar, istər iqlim fondları, istərsə də dövlət-özəl tərəfdaşlıqları olsun, əsas məntiq eyni qalır: bunlar varlılara fayda verən, iqlim böhranına ən az töhfə verənləri isə marginallaşdıran mənfəətə əsaslanan həllərdir.
Əliyevin COP29-dən gözləntiləri yüksəkdir. Enerji sövdələşmələrini təmin etmək, xarici kapitalı cəlb etmək və onun geosiyasi aktuallığını gücləndirmək onun avtoritar hakimiyyətini saxlamaq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Müxalifəti təmizləməklə və yaşıl tərəqqinin sterilləşdirilmiş hekayəsini yaratmaqla Əliyev Qərb güclərinin və beynəlxalq investorların razılığını qazanmağa ümid edir. Vətəndaş cəmiyyətinə qarşı təzyiqlər, medianın susdurulması və ekoloji hərəkatların yatırılması heç bir tənqidi səsin Azərbaycanın iqlim lideri kimi diqqətlə qurulmuş imicini pozmamaq üçün idarə olunan mühit yaratmaq məqsədi daşıyır. Lakin bu fasad yalnız ona görə mümkündür ki, COP prosesinin özü Əliyev kimi rejimlərə iqlim ritorikasından öz zülmkar gündəmləri üçün gözdənpərdə kimi istifadə etmək üçün əla imkanı yaradır.
Hökumət bilir ki, beynəlxalq diqqət Bakıya yönəlib və hər hansı fikir ayrılığının əlaməti Əliyevin layihələndirməyə çalışdığı sabitlik və tərəqqi imicini sarsıda bilər. Müxalifəti sıxışdırmaqla rejim birlik və nəzarət illüziyası yaratmağa, səthin altında qaynayan dərin sosial və siyasi narazılığı ört-basdır etməyə çalışır.
Lakin bu basqı təkcə COP29 ərəfəsində müxalifəti susdurmaqdan ibarət deyil, əhali üzərində nəzarəti saxlamaq üçün daha geniş strategiyanın bir hissəsidir. Davamlı iqtisadi böhran, artan bərabərsizlik və siyasi azadlığın olmaması narazılıq yaradır. Bununla belə, rejim bu şikayətləri həll etmək əvəzinə, əhalini sakit saxlamaq üçün əzici taktikalara arxalanır. Hekayə həmişə eynidir: “Düşmənlər hər yerdədir” – istər ermənilər, istər Qərb, istərsə də QHT və fəallar. Əliyev bu təhdidləri hazırlamaqla öz repressiyalarına haqq qazandırmaqla yanaşı, həm cəmiyyəti parçalanmış və qorxulu vəziyyətdə saxlayır, həm də beynəlxalq biznes tərəfdaşları üçün zəmanəti təmin edir.
**Yaşıllaşdırma - ingilis dilindəki greenwashing sözünün kollektivimiz tərəfindən tərcüməsi. İnigilis dilində green - yaşıl, washing isə yuma deməkdir. Bu iki sözün birləşməsi nəyinsə ekoloji standartlara uyğun olmadığını lakin daha ekoloji təmiz göstərilməsi üçün atılan istənilən addım barədə istifadə edilə bilər. Ardı olacaq...
Comments